فشار خون بالا و روش‌های کنترل آن
زمانی که فشارخون در دیواره‌های رگ‌ها بالاتر از حد طبیعی قرار می‌گیرد، فرد دچار فشار خون بالا میشود. این وضعیت ممکن است به‌صورت موقتی یا مزمن باشد. پرفشاری خون اغلب بدون علائم رخ می‌دهد و عدم درمان آن، آسیب‌های جدی در بدن ایجاد کند. اگر فشار خون بالا به مدت طولانی بدون کنترل باقی بماند، می‌تواند منجر به عوارضی مانند بیماری قلبی، سکته مغزی، اختلالات کلیوی و سایر مشکلات دیگر شود.
فشار خون بالا چیست؟
فشار خون یک نوع بیماری مزمن است که در آن شاهد افزایش فشار درون شریان‌ها هستیم. با افزایش فشارخون، فعالیت قلب نیز بیشتر شده و شدیدتر از حالت طبیعی، خون را پمپاژ می‌کند. بررسی فشارخون در دو مقیاس سیستولیک و دیاستولیک انجام میشود و معیار سنجش مربوط به انقباض و انبساط ماهیچه‌های قلب است.
در حالت استراحت فشارخون طبیعی سیستولی بین ۹۰ تا ۱۱۹ میلیمتر جیوه و فشارخون طبیعی دیاستولی بین ۶۰ تا ۸۰ میلیمتر جیوه شناخته میشود. اگر فشارخون در محدوده‌ی ۱۲۰-۱۲۹ میلیمتر جیوه سیستول و زیر ۸۰ دیاستول باشد فرد در مرحله پیش فشارخونی قرار دارد. فشارخون ۱۴۰/۹۰ و بالاتر از آن، فشار خون بالا را نشان می‌دهد. به‌طورکلی فشار خون بالا به ۵ دسته تقسیم میشود که در ادامه به طور تخصصی هر یک را توضیح خواهیم داد.
| انواع فشارخون | ||
| نوع فشارخون | سیستولیک | دیاستولیک |
| فشارخون طبیعی | کمتر از ۱۲۰ | کمتر از ۸۰ |
| فشارخون افزایش‌یافته | ۱۲۰-۱۲۹ | کمتر از ۸۰ |
| فشار بالای اولیه | ۱۳۰-۱۳۹ | ۸۰-۸۹ |
| فشار بالای ثانویه | ۱۴۰ و بالاتر | ۹۰ و بالاتر |
| فشارخون بحرانی | ۱۸۰ و بالاتر | ۱۲۰ و بالاتر |
فشار خون بالا در سنین مختلف
فشارخون در هر رده سنی متغیر است و باتوجه‌به بالارفتن سن، فشارخون بالا نیز تغییر می‌کند. جدول زیر راهنمای کاملی از انواع فشارخون در سنین مختلف را نشان می‌دهد.
| سن | فشارخون پایین | فشارخون نرمال | فشارخون بالا |
| زیر ۱ سال | ۵۰/۷۵ | ۶۰/۹۰ | ۷۵/۱۰۰ |
| ۱-۵ سال | ۸۰/۸۵ | ۶۵/۹۵ | ۷۹/۱۱۰ |
| ۶-۱۳ سال | ۶۰/۹۰ | ۷۰/۱۰۵ | ۸۰/۱۱۵ |
| ۱۴-۱۹ سال | ۷۳/۱۰۵ | ۷۷/۱۱۷ | ۸۱/۱۲۰ |
| ۲۰-۲۴ سال | ۷۵/۱۰۸ | ۷۹/۱۲۰ | ۸۳/۱۳۲ |
| ۲۵-۲۹ سال | ۷۶/۱۰۹ | ۸۰/۱۲۱ | ۸۴/۱۳۳ |
| ۳۰-۳۴ سال | ۷۷/۱۱۰ | ۸۱/۱۲۲ | ۸۵/۱۳۴ |
| ۳۵-۳۹ سال | ۷۸/۱۱۱ | ۸۲/۱۲۳ | ۸۶/۱۳۵ |
| ۴۰-۴۴ سال | ۷۹/۱۱۲ | ۸۳/۱۲۵ | ۸۷/۱۳۷ |
| ۴۵-۴۹ سال | ۸۰/۱۱۵ | ۸۴/۱۲۷ | ۸۸/۱۳۹ |
| ۵۰-۵۴ سال | ۸۱/۱۱۶ | ۸۵/۱۲۹ | ۸۹/۱۴۲ |
| ۵۵-۵۹ سال | ۸۲/۱۱۸ | ۸۶/۱۳۱ | ۹۰/۱۴۴ |
| ۶۰-۶۴ سال | ۸۳/۱۲۱ | ۸۷/۱۳۴ | ۹۱/۱۴۷ |
فشار خون بالا در بارداری
۱۰ درصد از بانوان باردار ممکن است حین دوران حاملگی دچار فشارخون بالا شوند. فشارخون در دوران بارداری انواع مختلفی دارد که در ادامه به هر یک اشاره خواهیم کرد.
- فشارخون مزمن: فشارخون مزمن قبل از بارداری رخ می‌دهد.
- فشارخون بارداری: این نوع فشارخون در اواخر بارداری شکل می‌گیرد.
- پره اکلامپسی: پیدایش این وضعیت، اغلب در نیمه دوم بارداری است که سبب فشار خون بالا، نشست پروتئین در ادرار و ورم بدن میشود.
مقالات مرتبط با این مطلب که شاید برای شما مفید باشد:
فشار خون بالا چه علائمی به همراه دارد؟
فشار خون بالا در اکثر مواقع علائمی ندارد و راه تشخیص آن با انجام آزمایش است. علائم احتمالی که فشار خون بالا را نشان می‌دهد عبارتند از:
- احساس سردرد بیشتر در ناحیه پشت سر
- احساس سبکی سر
- تهوع
- وزوز گوش
- تاری دید
- غش‌کردن
- بیماریهای کلیوی
- بیماریهای غده درون‌ریز
- چاقی سینه و شکم
- عدم تحمل گلوکز
- صورت پف‌کرده
- رنگ‌پریدگی
- تعرق زیاد
- وجود خون در ادرار
- درد در قفسه سینه
چه کسانی در معرض افزایش فشار خون بالا قرار می‌گیرند؟
عوامل مختلفی هستند که فرد را با فشار خون بالا روبهرو می‌کنند و یک عامل به تنها در شکل‌گیری پرفشاری خون مؤثر نیست. هنگامی که فرد شرایط زندگی مناسب و تغذیه سالمی نداشته باشد می‌تواند در معرض ابتلا به فشار خون بالا قرار گیرد. از دلایل گوناگونی که سبب شکل‌گیری پرفشاری خون می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
دلایل محیطی فشار خون بالا
عادت غذایی و سبک زندگی در پیدایش فشار خون بالا نقش دارند که در ادامه چند مورد از آنها ذکر شده است:
- مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
- چاقی
- عدم فعالیت فیزیکی
- مصرف بیش از اندازه نمک و حساسیت به سدیم
- استرس
- افزایش سن
- کمبود ویتامین D
- کم‌خوابی
- ژنتیک
- بیماریهای حاد کلیوی
- غده تیروئید
دلایل ژنتیکی فشار خون بالا
فشار خون بالا ممکن است به طور ارثی از پدر و مادر به فرزندان منتقل شود. طبق مطالعات انجام شده جهش‌های ژنتیکی و تأثیر بعضی از ژن‌ها در ابتلا به فشار خون بالا نقش دارند. کمتر از ۳ درصد مبتلایان به پرفشاری خون در اثر ژنتیک و سابقه خانوادگی، درگیر این بیماری هستند.
دلایل بیولوژیکی فشار خون بالا
- عدم تعادل آب و نمک: کلیه‌ها وظیفه متعادل ساختن مقدار آب و نمک در بدن را بر عهده دارند. زمانی که عملکرد کلیه در حفظ تعادل نمک و آب برهم می‌خورد؛ حجم فشارخون در بدن بیشتر شده و فرد را با فشار خون بالا درگیر می‌کند.
- ایجاد مشکل در سیستم رنین – آنژیوتانسین–آلدوسترون : این سیستم در بدن در تولید هورمون‌های آنژیوتانسین و آلدسترون نقش دارد. هورمون آنژیوتانسین موجب تنگ شدن عروق و بالارفتن فشارخون میشود. افزایش هورمون آلدوسترون نیز بر عملکرد کلیه تأثیر منفی می‌گذارد و موجب افزایش فشارخون میشود.
- عملکرد سیستم عصبی سمپاتیک: عملکرد سیستم عصبی سمپاتیک در ریتم قلب، تنفس و فشارخون تأثیر بسزایی دارد.
- عملکرد و ساختار عروق بدن: هنگامی که عملکرد و ساختار عروق کوچک یا بزرگ تغییر یابد ممکن است فشار خون بالا رود.
- بیماری‌ها: مشکلات تنفسی هنگام خواب، اختلالات تیروئید، بیماری مزمن کلیوی و توده‌های سرطانی می‌توانند در ایجاد پرفشاری خون مؤثر باشند.
عوارض فشار خون بالا
فشار خون بالا در طولانی مدت آسیب‌های جدی به بدن وارد می‌کند از جمله عوارض پرفشاری خون عبارتند از:
- سکته قلبی و مغزی: فشار خون بالا در ضخیم‌شدن شریان‌ها مؤثر است که این امر باعث حمله قلبی و سکته مغزی میشود.
- ضعیف‌شدن و برآمدگی رگ‌های خونی: با ضعیف‌شدن رگ‌های خونی آنوریسم مغزی ایجاد میشود که در صورت پاره شدن خطر مرگ را به همراه دارد.
- نارسایی قلب: با بالارفتن فشارخون، قلب برای پمپاژ خون به انرژی بیشتری نیاز دارد. این افزایش فشار باعث ضخیم‌شدن دیواره‌های بطن قلب شده و به‌مرورزمان موجب نارسایی قلب میشود.
- آسیب‌های کلیوی: هنگامی که حالت طبیعی رگ‌های کلیه تغییر می‌کند؛ عملکرد کلیه دچار اختلال میشود.
- مشکل در بینایی: در اثر افزایش جریان خون ممکن است رگ‌های چشم باریک و پاره شوند که تاری دید را به همراه دارند.
- سندروم متابولیک: این سندروم شامل اختلالات متابولیسمی بدن مثل افزایش اندازه دور کمر، کاهش HDL، افزایش تری گلیسیرید و بالارفتن سطح انسولین میشود.
- اختلال در یادگیری: فشار خون بالا، قدرت یادگیری و درک مفاهیم را کاهش می‌دهد.
- زوال عقل عروقی: با باریک شدن و مسدود شدن شریان‌ها، خون کافی به مغز نمی‌رسد و زوال عقل عروقی را ایجاد می‌کند.
روش‌های کنترل فشار خون بالا
کنترل فشارخون با رعایت و پرهیز از عوامل تشدیدکننده، عملی امکان‌پذیر است. درمان فشار خون بالا، سبب پایین آمدن فشارخون زیر عدد ۱۴۰/۹۰ میشود. از جمله اقدامات درمانی برای کنترل فشارخون شامل موارد زیر هستند:
- تغذیه مناسب و خواب کافی
- ورزش‌کردن
- ترک سیگار و سایر دخانیات
- کاهش وزن و پیشگیری از چاقی
- عدم مصرف غذاهای شور و چرب
- پرهیز از خوردن مشروبات الکلی
- دوری از فعالیت‌های استرس‌زا
- کاهش نوشیدن قهوه
- خوردن غذاهای غنی از پتاسیم، منیزیم و کلسیم مانند موز و شیر
- مصرف داروهای کنترل فشارخون تجویز شده از سوی پزشک مثل دیورتیک‌ها، بازدارنده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین، آلفا بلوکرها، بتابلاکرها، مسدودکننده کانال کلسیم، گشادکننده عروق
رژیم غذایی برای فشار خون بالا
استفاده از رژیم غذایی سالم برای کسانی که فشار خون بالا دارند به افزایش سلامت قلب می‌کند. عدم مصرف غذاهای مضر و خوردن روزانه مواد غذایی که حاوی پتاسیم و منیزیم هستند، نقش مهمی در کاهش فشارخون و حفظ تعادل آن در بدن دارند. ۴ نوع ماده غذایی مفید برای کنترل سطح فشارخون عبارتند از:
| ماده غذایی | توضیحات |
| ۱. مرکبات | · میوه‌هایی مثل گریپ‌فروت، پرتقال و لیمو سرشار از ویتامین C و مواد معدنی هستند که در کاهش فشارخون مؤثرند. |
| ۲. ماهی سالمون و سایر ماهی‌ها | · ماهی به دلیل داشتن امگا ۳ در سلامت قلب نقش مهمی دارد و باعث کاهش فشارخون میشود. |
| ۳. دانه کدو تنبل | · تخمه کدو تنبل با دارا بودن مواد مغذی مثل منیزیم، پتاسیم و آرژنین در حفظ عروق خونی و کاهش فشارخون مفید است. |
| ۴. توت | · توت به‌عنوان منبع غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها در کاهش بیماریهای قلبی و تعادل فشارخون می‌توان ثمربخش باشد. |
سخن آخر
به فشار خون بالا قاتل خاموش نیز می‌گویند؛ چون پیدایش این بیماری در اکثر افراد بدون علائم بوده و تشخیص آن تنها از طریق آزمایش امکان‌پذیر است. علائم احتمالی مانند درد قفسه سینه، خون‌ریزی بینی، تنگی نفس، تاری دید، سرگیجه و سردرد می‌توانند هشدارهای آشکار از وجود فشار خون بالا باشند. رژیم غذایی مناسب، کنترل وزن در صورت چاقی، فعالیت بدنی منظم، محدودکردن مصرف نمک و الکل و کاهش استرس نقش مهمی در تعادل فشارخون دارند.
سؤالات متداول
فشار خون پایین چه نشانه‌هایی دارد؟
سرگیجه، لرزش در دست و سردی بدن، احساس ضعف و خستگی، عدم تمرکز، غش‌کردن، حالت تهوع و استفراغ، نبض ضعیف، تنفس سریع و تند از نشانه‌های فشارخون پایین است.
چرا باید فشار خون بالا و پایین را کنترل کنیم؟
کنترل فشارخون باعث پیشگیری از بیمارهای مختلف میشود. در صورت عدم کنترل فشارخون با عوارض جدی در بدن مثل آنوریسم مغزی و نارسایی قلبی و سایر بیماریهای دیگر روبهرو خواهیم شد
آیا روش طب سنتی روش مناسب برای کنترل فشار خون است؟
در روش طب سنتی، متخصصان معتقدند که با خوردن روزانه یک حبه سیر در ساعات اولیه صبح و ناشتا می‌توان فشارخون را پایین آورد.
